کلیاتی در مورد پیشگیری از بیماری های قلب وعروق

 

بیماری های قلبی  سه دسته هستند:

1- بیماری های مادرزادی.

2- بیماری های رماتیسمی قلب.

3- بیماری های کرونری (بیماری های انسدادی رگ های قلب).

آنچه که به اختصار در مورد بیماری های مادر زادی می توان گفت این است که این بیماری ها قابل پیشگیری نمی باشند. ولی چون فاقد علامت هستند، وظیفه والدین و پزشکان کشف ،بیمار یابی و در مان به موقع آنهاست.

در مورد بیماری های رماتیسمی فقط اشاره می نمایم که کاملا قابل پیشگیری اند و علت آنها   « گلودردهای » دوران کودکی است که به درستی در مان نشده اند ،که   در سنین بالا تر خود را نشان می دهند.

 

وظیفه خون رسانی به ماهیچه قلب به عهده رگ های کوچکی است که موسوم به عروق کرونر  می باشند (کرونر راست و چپ). کرونر چپ بلافاصله به دو شاخه دیگر تقسیم می شود. در نتیجه  در مجموع

   می توان گفت سه رگ کوچک که قطر آنها در حدود 5/1 تا 5/2 میلی متر است (وگاهی باریک تر) خونرسانی خود قلب رابرعهده دارند. البته این رگ ها خود به شاخه های کوچکتری تقسیم  می شود.

 

چون قلب نسبت به همه اعضاء بدن فعا لیت بیشتری دارد ،طبعاً به خون بیشتری نیازمند است در نتیجه سرعت گردش خون در این رگ های کوچک بسیار زیاد است و به همین دلیل نسبت به همه رگ های دیگر  آسیب  پذیرتر می باشند.

 

توضیح دیگری که در اینجا لازم است اینکه هر چه قدر فشار بیشتری بر دیواره رگ  وارد اید و ضربات بیشتری توسط چربی های خون (بخصوص چربی های مضر) بر دیواره رگ وارد آید این رگ ها  ضخیم تر میشوند.هر چقدر این ضخامت بیشتر شود،  مجرای داخل رگ تنگ تر می شود.

 

از طرفی داخلی ترین قسمت رگ ها از یک لایه سلول پوششی ساخته شده اند، که صاف ترین عنصر را در طبیعت تشکیل داده است.

 اگر هر نوع اختلالی در ساختمان این لایه صاف داخلی پیش بیاید . منجر به فعل و انفعالاتی می شود که دیواره داخلی رگ را به عبارتی " زخمی " می کند .

 

در اثر فعل و انفعالات دفاعی بدن در طی این آسیب ها ، پدیده ای بنام رسوب بافت چربی در دیواره رگ ها، ”رگه های چربی“

Fatty Streak”)    “ ) اتفاق می افتد که نطفه  اولیه تنگی عروق یا تصلب  الشرایئن را فراهم می آورید.

 

بعلاوه سطح داخلی رگ که بسیار صاف و صیقلی بوده و از یک ردیف سلول پوششی تشکیل شده اند . با  فشار بیشترو برخورد با عوامل ضربه ای که اشاره شد ضخیم و حتی زخمی می شود. هر چه  این لایه ضخیم تر و زخمی بشود، صاف شدگی رگ  کاهش یافته  و امکان دارد  لخته در آن محل تشکیل شود . اگر تنگی بیش از 50 درصد قطر رگ را کاهش  دهد ،  د رموقع فعالیت ،جریان خون در رگ  جوابگوی افزایش فعالیت قلب نبوده و درد قلبی   ( آنژین صدری) ظاهر می شود .اگر در زمینه تنگی بصورت ناگهانی تمام مجرای رگ بسته شود ، بطور آنی  جریان خون به قلب قطع شده و سکته قلبی یعنی مرگ قسمتی از قلب اتفاق  می افتد .

 

اگر  سکته بیش از چهل درصد ماهیچه قلب را فرا بگیرد، بیماردچار مرگ ناگهانی می شود .در صورتیکه سکته قلبی  کمتر از چهل درصد آن را تخریب نماید،  ممکن است بیمار زنده بماند، اما برای همیشه قسمتی از قلبش کارآیی خود را از دست میدهد.

 

هر گاه در اثر تنگی یا انسداد در عروق پا ، خونرسانی در پا دچار اختلال گردد، قسمتی از پا «سیاه» می شود .که نهایتاً لازم است پا قطع گردد.

 

عوامل زیادی در بروز  " ضایعه  در عروق" دخالت دارد :  از جمله ضربات مکرر مولکولهای چربی خود می تواند موجب بروز آسیب در جدار رگ شود .  نکته مهم این است که  آسیب اولیه در جدار رگ ممکن است از آغاز کودکی  شروع گردد.

 

تا زمانی که قطر داخلی رگ به حدود 50 در صد ( یعنی نصف کاهش نیابد ) علامتی در بیمار ایجاد نمی شود.

هر گاه قطر داخلی رگ به کمتر از 50 درصد برسد ، فرد در حین فعالیت دچار درد قلبی  می شود . زیرا بعلت عدم  تکافوی  خون  نسبت به میزان فعالیت قلب ، ایسکمی ایجاد می شود ( محرومیت از خون )

 

گاهی مواقع قطر رگ کمتر یا بیشتر از 50 درصد می باشد . اما بطور ناگهانی بعلت زخمی شدن دیواره داخلی رگ، لخته حاصل می شود . لذا  بلافاصله تمام قطر داخلی رگ مسدود شده و قسمتی از قلب بطور کامل از خونگیری محروم شده و سکته قلبی پیش می اید.

 

سکته قلبی در حقیقت مرگ بافتی  قسمتی از عضله قلب است. اگر بیش از 40 در صد از ماهیچه قلب در اثر گرفتگی ناگهانی تنه اصلی مرگ کرونر دچار سکته شود بیمار دچار مرگ ناگهانی می شود .زیرا باقیمانده سالم قلب قادر  به انقباض پرقدرت و کافی قلب نمی باشد.

 

گاهی بعلت مرگ بافتی و شکنندگی در محل سکته قلبی، قلب پاره می شود. که باز هم مرگ ناگهانی پیش می آید مرگ ناگهانی مرگی است که در عرض کمتر از یکساعت از آغاز بیماری  اتفاق می افتد .

متاسفانه در حدود  یک سوم از موارد سکته قلبی (بخصوص در افراد جوانتر )  اولین علامت آن مرگ ناگهانی است

 

اگر پدیده مشابهی در مغز ایجاد شود ، یعنی تکه ای از پلاک چربی  از رگهای گردن یا لخته ای از داخل قلب ( قلبی که دچار سکته   شده است )  وارد عروق اصلی مغز شود موجب بروز سکته در مغز می شود

 

چه کارهائی ما برای بیمار انجام می دهیم؟

 

آنژیوگرافی

 

در آنژیوگرافی  از طریق رگ های کشاله ران،لوله های باریکی به داخل حفرات  قلب یا داخل رگ های قلب فرستاده  می  شود و با تزریق ماده حاجب و باکمک دستگاه آنژیوگرافی، فیلمبرداری می شود . در نتیجه ضایعات دریچه ای و یا تنگی و انسداد در رگ های  قلب  مشخص می شود .

 

درآنژیو پلاستی

 همزمان  با  آنژیوگرافی، لوله باریک بادکنکی  به داخل رگ  قلب فرستاده می شود و بوسیله اتساع  بادکنک آن ،  تنگی رگ برطرف می شود.

 

در صورتی که تنگی در شریان کاروتید (رگ اصلی گردن) باشد ،  ممکن است با استفاده از بالون و استنت ، تنگی آن را بر طرف نمود :

 

عمل جراحی (قلب باز)

در عمل جراحی قلب  ،ابتدا سینه بیمار با اره برقی باز

  می شود . پس از جدا نمودن سینه باز شده از همد یگر،  لوله های مخصوصی  در داخل قلب  یا رگ های وابسته به قلب  کار گذاشته ،با کمک   ”دستگاه قلب و ریه مصنوعی“ ،  خون از قلب خارج شده و  برای مدتی که عمل جراحی قلب باز صورت می گیرد ، قلب از مدار گردش خون بدن خارج  می شود. و دستگاه این وظیفه را برعهده می گیرد.

 

در عمل بای  پس کرونر، با  استفاده از رگ های پا ، رگ دست و یا جدا نمودن رگی  از پشت جناغ سینه، وپیوند آن ها به رگ های قلب، به  نوعی لوله کشی جدید انجام می گیرد. در این صورت جریان خون قبل از تنگی به بعد از تنگی منتقل می شود .

 

گاهی مواقع سرتاسر رگ بوسیله پلاک چربی ( که در این مرحله سنگی شده است)،  بصورت  کامل  مسدود   می شود .در اینجا جراح باید ابتدا تمام این پلاک را خارج نماید  تا لوله جدیدی ایجاد گردد . آن وقت با کمک رگ پا یا دست یا  رگی که از پشت سینه برداشته شده است، روی این رگ جدید پیوند صورت می گیرد

 

آنچه که ما بعنوان بیماران قلبی در جامعه می بینیم ، بخش کوچکی از افراد  است که بیماری درآنها علائم خود را نشان داده است.  قسمت اعظم این بیماران در جامعه ناشناخته می باشند . زیرا ممکن است تنگی عروق سالیان متمادی وجود داشته باشد و بتدریج پیشرفت نماید و با  “ پک زدن“ یک سیگار   لخته ایجاد شده و   سکته قلبی اتفاق بیفتد .

عوامل خطر ساز قابل کنترل در بیماری های قلبی

 

عوامل خطر ساز در بروز  بیمار قلبی (یا ریسک فاکتورها )  عواملی هستند که امکان بروز بیماری را حداقل دو یا چند برابر می نمایند .

 این عوامل بر دو نوع تقسیم می شوند:

   1-عوامل غیر قابل کنترل

   2-عوامل قابل کنترل : استرس-   کلسترول بالا-فشار خون -سیگار- تغذیه- ورزش نکردن- چاقی

 

۶عامل از۷ عاملی که موجب مرگ ومیر در کشور های در حال توسعه می باشد با تغذیه وتحرک  کنترل می شود.(چگونه بخوریم و چگونه تحرک داشته باشیم؟)

به عبارتی دیگر تغذیه و تحرک کلیدی ترین عامل در حفظ سلامتی می باشند.

 

تا 80 در صد از بروز  بیماری های عروق کرونر و تا 90 در صد از دیابت تیپ دو را می توان با تغییر در شیوه زندگی  پیشگیری نمود.

در حدود یک سوم از سرطان ها را می توان با تغذیه صحیح ، نگهداشتن وزن مناسب وفعالیت بدنی کافی  پیشگیری نمود.

 

استراتژی های پیشگیری

 

پیشگیری ابتدائی: جلوگیری از بروز عوامل خطر ساز

پیشگیری اولیه: کنترل و شناسائی  عوامل خطر ساز(فشار خون، سیگار )

پیشگیری ثانویه: کنترل ودر مان بیماری به منظور جلوگیری از عوارض بیشتر

پیشگیری ثالثیه :  باز توانی پس از عمل جراحی

 

در پیشگیری از نوع ابتدایی که اصولاٌ باید همه جامعه را اعم از کودک و بزرگسال شامل شود ، راههایی بکار می رود که از بروز عوامل خطرساز جلوگیری شود (مثلاً مانع از چاقی شده یا مانع از بالا رفتن چربی خون، فشار خون، .... شود).

در نوع پیشگیری اولیه عوامل خطر ساز موجود در افراد ( یعنی عواملی که حداقل خطر بروز بیماری را دو برابر می نمایند) را کنترل می نماید ( مثلاٌ چاقی، فشار خون موجود کنترل می شود).

 

در پیشگیری از نوع ثانویه، بیماری ایجاد شده درمان و کنترل می شود .(با درمان داروئی یا با اعمال جراحی) در پیشگیری از نوع چهارم پس از بیماری یا انجام عمل جراحی ، بازتوانی صورت میگیرد

 

روشهایی که منجر به تغییر در الگوی زندگی  و در نتیجه اعمال روش هائی به منظور پیشگیری از بیماری های قلبی می شود به عوامل متعددی بستگی دارد که  از جمله شخص ، روابط اشخاص ، سازمانها ، اجتماع و سیاست های دولت بستگی دارد

 

روی چهار عامل باید تاکید نمود:

 

1- چاقی

 2- کلسترول  بالا در خون

3- فشار خون بالا

 4 - ورزش نکردن

 

شیوع فشار خون در سنین مختلف

 

فشار خون بالا تر از 90/ 140  غیر طبیعی تلقی می  شود .شیوع بین سن 20 تا 70 سالگی 7/28 در صد میباشد. با افزایش سن این شیوع افزایش  می یابد:

                           (جدول زیر)

 

زن	مرد	سن
6/18	2/19	35-44
4/33	9/36	45-54
9/57	7/50	55-64
4/73	3/68	64-74
9/84	7/70	بیشتر از 75 سال

در یک فرد 55 ساله  با فشار خون طبیعی احتمال ابتلا در طول زندگی وی 90 در صد می باشد.

در آمریکا 70 در صد از مبتلایان از بیماری خود اطلاع دارند.

50 در صد از مبتلایان دارو مصرف می نمایند.

 اما فقط   34 در صد فشار خون خود را کنترل می نمایند.

 

عوارض فشار خون

 

عروق(تصلب شرائین، انسداد.....)

قلب (سکته قلبی ، ایسکمی ،آنژین ، نارسائی ....)

کلیه (ایسکمی ،انفارکتوس، نفرو اسکلروز...)

چشم (رتینو پاتی ،ایسکمی ...)

مغز( سکته مغزی، خونریزی مغزی، ایسکمی ....)

 

فشار خون

 موجب افزایش بیماری های قلبی، سکته قلبی وسکته مغزی به میزان  3 تا  4   برابر میشود.

اما با کاهش 5 تا 6 میلی متر جیوه از فشار  خون دیاستولیک (یعنی نیم درجه)،  بیماری های قلبی به میزان 20 تا 25 در صد و سکته مغزی به میزان 40 تا 50 در صد کاهش می یابد.

 

اندازه گیری فشار خون

 

بیاد داشته باشید اندازه گیری فشار خون در منزل و با دستگاههای مچی و انگشتی روش مطمئنی نمی باشد.