کشت بدون خاک
برای تهیه انواع نشاء چون بصورت متراکم تهیه می گردد لازم است مسیر کاشت پیوسته و فواصل بین ردیف های کشت نیز کوتاهتر باشد. همچنین بستر ها را می توان بصورت ناودانی و به عرض و عمق 5 تا 10 سانتیمتر و طول دلخواه تهیه و فضای آنها را از پشم سنگ مخصوص کشت هیدروپنیک پر نمود، آنگاه بذر کاری کرد.همچنین می توان از مکعبهای فشرده شده پشم سنگ استفاده نمود که در این حالت در زمان انتقال نشاء مکعب ها همراه نشاء منتقل می گردند.
اینگونه مکعبها کوچک قابل جایگذاری در بستر های کاشت اصلی می باشند ولی از همین مکعب های پشم سنگ نوع بزرگتر و فشرده تر تهیه شده اند که اطراف و کف آنها با لفافهایی پوشیده شده و به عنوان بستر اصلی تا پایان رشد گیاه به تنهایی باقی می مانند.
ب- عملیات داشت:
1-تنظیم دور آبیاری: برای جذب عناصر غذایی توسط گیاه محیط ریشه بایستی همیشه مرطوب بوده و این رطوبت با مواد غذایی مورد نیاز گیاه همراه باشد. در اینصورت جمع آب و مواد غذایی بصورت محلول غذایی تهیه شده و به محیط ریشه ها منتقل می گردد. اینکه این محلول غذایی در چه دفعاتی به محیط ریشه برسد بستگی به روش تهیه بستر دارد.
در سیستم N.F.T محیط ریشه خالی و اطراف آن را صرفا هوا فرا گرفته و محلول غذایی همراه با اکسیژن لازم به عمق 3 تا 5 میلیمتر بطور مرتب از ناحیه انتهای ریشه ها عبور می کند در این روش چون نیاز به جریان دائم محلول غذایی هست و مراقبت های مکرر و هوا دهی ریشه ها ضروری می باشد، برای استفاده در منازل مناسب نبوده توصیه نمی گردد. برای کاهش زمان آبیاری و سر کشی ها و مراقبت های مکرر و اینکه بتوان آبیاری را دوره ای کرد و بوسیله دستگاه فرمان سیستم محلول رسانی را هوشمند نمود داخل بستر های کشت را از مواد مصنوعی (نگهدارنده) پر نموده و پس از کاشت گیاه آبیاری انجام می گیرد، مواد مصنوعی محلولهای غذایی را در خود جذب نمود و آنگاه بتدریج در اختیار ریشه قرار می دهند. در نتیجه تا زمان وجود رطوبت در محیط ریشه نیازی به آبیاری نمی باشد.
برای تنظیم دوره آبیاری در این روش ابتدا قبل از کاشت گیاه محیط ریشه ها را کاملا مرطوب نمود، آنگاه دور آبیاری بشرح زیر تنظیم می گردد:
برنامه شبکه آبرسانی را برای دو تا سه نوبت در روز و برای مدت یک تا سه نوبت در روز و برای مدت یک تا دو دقیقه به دستگاه فرمان منتقل نموده تا زمانی که بذور کاشته شده سبز گردد و یا نهالها و قلمه ها ریشه نماید، آنگاه برنامه آبیاری را مطابق با مراحل رشد گیاه که نیاز به محلول غذایی آن کم کم افزایش می یابد بتدریج به 2 تا 5 دقیقه در هر نوبت افزایش داده و دور آبیاری نیز از 3 تا 4 نوبت در روز منظور می گردد. این تغییرات معمولا برای سبزیجات هر دو تا سه هفته یکبار لازم است انجام گردد در صورتیکه برای پرورش گلها این تغییرات خیلی مورد نیاز نمی باشد.
برای تنظیم دور آبیاری عوامل دیگری نیز موثر است که در مبحث میزان مصرف محلولهای غذایی بدان اشاره گردید. نکته قابل ذکر در طول دوره آبیاری تجمع نمکها در محیط ریشه است که در اثر آن بتدریج EC محیط افزایش می یابد که با آب شویی رفع خواهد شد. البته هرچه دور آبیاری کوتاهتر و تعداد دفعات آن بیشتر شود تجمع نمک ها در محیط ریشه کمتر و EC محیط نیز بکندی افزایش می یابد. همچنین هر چه مسیر های کاشت اعم از لوله یا نیم لوله یا ناودانی طولانی تر باشد طبعا مواد پر شده داخل آنها زیادتر می شود که در این حالت نیاز به افزایش زمان آبیاری می باشد.
2- تنظیم شرایط اقلیمی: چنانچه محل نگهداری آوند کشت در فضای مسکونی و یا اداری باشد طبیعی است که این فضاها از نظر دما و رطوبت مطابق با نیاز انسانها است که خوشبختانه با نیاز پرورش گلها و برخی سبزیجات و تولید نشاء نیز تطابق دارد، لذا از این بابت مشکل چندانی وجود نخواهد داشت مگر تامین نور که بیشتر برای کاشت سبزیجات و تولید نشاء مورد نیاز است. که در این رابطه باید از هر امکان تابش نور در فضای محل استقرار آوند کشت استفاده کرد.
1-2.دما: معمولا دمای ایده آل محیط گیاهان بین 20 ال 25 درجه سانتی گراد می باشد. اگر این دما حداکثر 5 درجه کمتر یا بیشتر بشود مشکلی برای رشد گیاهی ایجاد نخواهد کرد، زیرا با توجه به دمای ایده آل مورد نیاز گیاهان ملاحضه می شود که این میزان دما برای اغلب گیاهان بالاخص گیاهان مورد نظر مناسب می باشد و ایجاد سیستم حرارتی در زمستان و یا سیستم خنک کنندگی در تابستان بطور اختصاصی برای پرورش گیاهان آوند کشت در منزل ضرورتی ندارد، ضمن اینکه دمای موجود علاوه بر تامین نیاز دمایی فضای اندام های هوایی گیاهان کاشته شده دمای مناسب برای محلول غذایی و محیط ریشه ها را نیز تامین می نماید.
2-2.نور:بسیاری از گلهای آپارتمانی نیاز چندانی به نور مستقیم آفتاب نداشته و در نور غیر مستقیم بخوبی پرورش سبزیجات و یا تولید نشاء های مرغوب حتما به نور خورشید نیاز می باشد. در این رابطه می توان از فضای نورگیر ها و یا تابش نورهای پشت پنجره ها و یا فضای تراسهای منازل آپارتمانی استفاده نمود. ولی در صورتی که الزام به تولید در فضای مسقف آپارتمانی یا محیطهای مشابه می باشد می توان با علم به نور مورد نیاز گل یا سبزیجات کاشته شده لامپهای مخصوص ایجاد نور مصنوعی تهیه و در بالای فضای کشت شده با استفاده از تکیه گاه مناسب تعبیه نمود و به اندازه مورد نیاز آنها را روشن نمود.
برای کاهش نور اضافی در محلولهایی که نور مستقیم و اضافی وجود دارد می توان با استفاده از نایلونهای UV دار و یا فایبر گلاس میزان عبور نور آفتاب را کاهش داد.
3-2. رطوبت و تهویه: رطوبت موجود در فضای مسکونی معمولا بیش از 50% حجمی می باشد که اگر چه این میزان کافی نیست ولی رطوبت قابل استفاده و مناسبی برای اکثر گلها و سبزیجات می باشد.
در زمینه تهویه برای پرورش گیاهان گلخانه ای اگر چه هدف خنک نمودن محیط و همچنین تامین CO2 لازم و یا کاهش رطوبت قابل استفاده و مناسبی برای اکثر گلها و سبزیجات می باشد.
در زمینه تهویه برای پرورش گیاهان گلخانه ای اگر چه هدف خنک نمودن محیط و همچنین تامین CO2 لازم و یا کاهش رطوبت اضافی می باشد ولی همانطور که اشاره شد در محیطهای مسکونی و یا اداری همه این عوامل بمیزان مناسبی فراهم می باشد لذا تهویه خاصی برای گلهای آپارتمانی مورد نیاز نمی باشد. مگر برای گیاهانی که نور پسند می باشند و نیاز به تهویه بیشتری دارند.
ج-برداشت:
1- برداشت سبزیجات: معمولا سبزیجات کشت شده را از نظر برداشت می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود یک دسته از سبزیجات که می توانند چندین بار برداشت شوند مثل تره و یا نعناع که می توان آنها را با تراکم بیشتر کاشته و فقط به اندازه نیاز روزانه برداشت نمود تا اینکه با آخرین برداشت، قسمت برداشت شده اولیه آماده مصرف مجدد می گردد.
در کاشت صیفی جات مثل گوجه فرنگی به تدریج و در طول سال میوه از آن برداشت می گردد.چنانچه بوته ها نیاز به قیم و یا داربست نمودن داشته باشند با استفاده از اهرمهای که دربالای بوته نصب شده است بوته ها نصب شده است بوته ها داربست می شوند ضمن اینکه لامپ مخصوص ایجاد نور مصنوعی نیز در بالای بوته ها به اهرم مربوطه نصب گردیده است.
در کاشت سبزیجاتی که برای یک نوبت برداشت می گردند مثل تربچه و ریحان میتوان به طور متوسط به ازاء یک تا دو ماه یک بار کاشت و برداشت نمود ومجددا اقدام به تکرار کاشت و یا سبزیجات دیگر نمود.
2- برداشت نشاء:چنانچه کاشت نشاء انجام گرفته باشد، برداشت نشاءها می تواند یکجا و یا بر حسب نیاز طی چن نوبت و با فاصله زمانی کوتاه همه آنها برداشت شود. بسته به نوع بستر ممکن است ریشه نشاء از مواد مصنوعی جدا شود و یا همراه مواد بستر مثل مکعبهای پشم سنگ منتقل شوند که البته انتخاب نحوه برداشت نشاء به میزان حساسیت گیاه(به جدایی ریشه از مواد مصنوعی یا قطع ریشه ها) نیز بستگی دارد
3- گلهای پرورشی: گلهای کاشته شده در آوند کشت و نگهداری آنها در آپارتمانها و یا فضای اداری اغلب جنبه تزئینی داشته و نیازی به برداشت ندارد. در مواردی ممکن است از گلهای کاشته شده قلمه یا نهال و یا پیاز های تکثیر شده نیز برداشت شود. ولی اگر هدف از نگهداری آوند کشت پرورش گلها بصورت اقتصادی و تجاری باشد و قرار است آئند کشت را بعنوان محلی برای تکثیر گلها به شیوه های گوناگون از جمله استفاده از گل بریده آن منظور نمود.می توان در نواحی مسکونی اجرای آوند کشت را باسطح کمتری نزدیک به 20 تا 50متر مربع برای استفاده از گلهای شاخه بریده آن در وضعیت تجار انجام داد حتی برای تنوع بیشتر در تعدد کشت گلها و یا انواع گیاهان دیگر مثل گیاهان آبزی که به صورت آکواریومی پرورش می یابد می توان آوند کشتهایی در دو یا سه طبقه تهیه و یا به صورت پلکانی آنها را مستقر نمود.
در مواردی که در اماکن مسکونی فضای مناسبی وجود نداشته باشد حتی می توان با استفاده از یک یا چند گلدان به صورت تک واحدی به پرورش گلها به روش کشت بدون خاک ادامه داد.
د- آماده سازی آوند کشت برای کشت بعدی:با پایان یافتن استفاده از آوند کشت، در صورتی که گیاهان کاشته شده دارای ریشه های انبوه نبوده و موارد مصنوعی بستر خیلی دچار آلودگی نشده باشد می توان با چند بار آبشویی و سپس ضد عفونی آن بهمراه شبکه های آبرسانی با بخار آب آنها را برای کشت بعدی آماده نمود، در غیر این صورت کلیه مواد مصنوعی بستر تخلیه و در طی مدتی که آوند کشت بدون کاشت می باشد کلیه مسیر های محلول رسانی و بستر ها با بخار آب و یا آب کاملا جوش ضد عفونی گردد.آنگاه پس از خشک شدن در زمان مورد نیاز بستر ها را از مواد دانه بندی شده و یا از پشم سنگ پر نموده تا محیط برای کشت بعدی آماده شود
منبع:فضای سبز و پارک سازی
احمد زارعی