گوش دادن فعال، من- پیامها

آموزش و پرورش انسانگرایانه که در دهه 60 میلادی توجه بسیاری را به خود جلب نمود سعی در مرتبط ساختن برنامه درسی با معنا و مفهوم شخصی داشتند. در این نوع آموزش و پرورش که گاه از ان تحت عنوان اموزش و پرورش عاطفی یا روانشناسانه نیز نام برده می شود توجه به دو موضوع معطوف است. یکی از انها رشد خودپنداره دانش آموزان است که موجب تسهیل دستیابی دانش آموزان به خودانگاره مثبت می شود. و دیگری رشد مهارتهای میان فردی( روابط با دیگران چگونگی ادراک دانش اموزان از دیگران و چگونگی برقراری ارتباط با آنها) است.

توماس گوردون (طراح دیدگاه رویکردی که بر پایه همدلی و هماهنگی است) رابطه میان معلم و دانش آموز را زمانی خوب ارزیابی کرد که دارای ویژگیهای زیر باشد:

1. گشودگی و شفافیت، 2. احساس مسئولیت و دلسوزی، 3. وابستگی متقابل،4. تامین نیازهای متقابل.

گوردون سه عنصر اساسی را در آموزش اثر بخشی معلمان توصیف می کند که حرکت به سمت این نوع ارتباط را تسهیل می کند: مالکیت مساله، گوش دادن فعال و من- پیامها.

اگر رفتار دانش آموز تحقق خواسته های معلم را با خلل مواجه کند وی باید به نوعی از خود واکنش نشان دهد. اما اگر این رفتار مزاحمتی ایجاد نمی کند، آنگاه باید یا دانش آموز را مالک و صاحب مساله دانست یا ان رفتار را برای کسی مساله آفرین ارزیابی نکرد. بخش قابل توجهی از رفتارها برای دانش آموزان یا معلم مساله نیست. با این وجود معلمان اغلب در برقراری ارتباط از مواردی استفاده می کنند که مانع ایجاد کرده، زمان یاددهی- یادگیری را کاهش می دهد. این موانع عبارتند از: 1) امر کردن، جهت دادن 2) هشدار دادن، تهدید کردن3) توصیه اخلاقی کردن،موعظه کردن4) نصیحت کردن، راه حل ارائه دادن 5) تدریس کردن با سخنرانی و بحث منطقی ارائه دادن 6) قضاوت کردن،انتقاد کردن 7) لقب دادن، برچسب زدن 8) تفسیر کردن، تحلیل کردن و برخورد شخصی کردن 9) تمجید کردن، تفاهم کردن 10) اطمینان دادن، همدردی کردن 11) سوال کردن، وارسی کردن 12) کناره گرفتن، زخم زبان زدن

در شرایطی که دانش آموز مساله دارد اثر بخش ترین واکنش از سوی معلم گوش دادن فعال است. به نظر گوردون گوش دادن فعال یعنی تمرکز بر احساسات دانش آموز. از آنجا که گوش دادن فعال دانش اموز را به تفکر عمیقتر درباره مسائلش فرا می خواند معلم باید به توان دانش آموز در حل مساله خود نیز اعتقاد داشته باشد.

مهمترین اثر گوش دادن فعال اینست که باعث تسهیل حل مساله شده مسئولیت را بر دوش دانش آموز نگه می دارد، در کاهش خطرات ناشی از داشتن احساسات آتشین به دانش آموز کمک می کند و موجب تقویت رابطه نزدیکتر میان معلم و دانش آموز می شود. 

گوردون استفاده از گوش دادن فعال را برای زمانی که دانش آموز صاحب مساله است(به عنوان مثال قبول نکردن دیگران به عنوان هم گروه) ثوصیه می کند. اما زمانی که معلم صاحب مساله است( رفتار دانش آموز در حوزه رفتارهای غیر قابل قبول باشد یعنی برای معلم مشکل ایجاد کرده و اثر عمومی و عینی در او می گذارد) وی استفاده از من_ پیامها را اثر بخش می داند. این پیامها به معلم این امکان را می دهد که احساسات خود را بدون تحقیر دانش آموز ابراز کند.  مثال: " من وقتی می بینم شما نمی توانید به عنوان یک گروه با هم کار قابل قبولی را ارائه دهید ناراحت می شوم"

من_ پیامها مسئولیت احساسات معلم را بر دوش خودش قرار می دهد. و در عین حال دریچه ای را به روی دانش اموزان می گشاید تا به ارزیابی رفتار خود برای تحریک و حصول به انگیزه قوی در یادگیرنده انگیزه درونی و نه انگیزه بیرونی طراحی شده است.

برگرفته از کتاب نظریه های برنامه درسی نوشته جی. پی. میلر و ترجمه دکتر محمود مهر محمدی